نوشتار و تفاوت / ژاک دریدا / عبدالکریم رشیدیان

این کتاب، ترجمه بخشی از «نوشتار و تفاوت» یکی از آثار مهم دریداست. او سیر و تحول فکری فروید را در دو مقاله او با عنوان های «پروژه» و«یادداشت بر صفحه جادویی» بررسی می کند. دریدا در این بررسی نشان می دهد که فروید چگونه با تغییر استعاره های نوشتاری، ذهن را به متن نوشتاری تشبیه می کند. فروید در این مسیر، به دنبال توصیف ذهن بود.

این روانکاو معتقد بود تبیین علمی حافظه به تبیین علمی ذهن منجر می شود. او از نورون های حفظ گر آغاز می کند تا به «مدل اپتیکی» که ذهن را به آن تشبیه می کند، برسد. فروید پس از این مرحله، دستگاه نوشتاری را مطرح می کند که بهترین استعاره برای تشبیه ذهن به آن است. تاکید فروید بر نوشتار به نظر دریدا جالب رسید و دریدا بر همین اساس، فروید را متعلق به سنت متافیزیکی غرب دانست.

000000000000000000

اثر شایستهی تقدیر در سیوپنجمین دورهی کتاب سال
در بخش فلسفهی غرب سال 96

نوشتار و تفاوت مجموعهای از نخستین مقالات دریدا است که در سال 1967 منتشر شد و در میان آثار او جایگاهی ممتاز دارد. دریدا در هریک از این مقالات، که نوعی سکوی پرتاب شمرده میشوند، بعضی درونمایههای بنیادی و روشهای کلیدی اندیشمندان بزرگ عصر خویش (روسه، فوکو، ژابس، هوسرل، هایدگر، لویناس، ارتو، فروید، باتای، لوی استروس و ) را مورد سنجش قرار میدهد. از خلال این سنجش، خطوط و عناصر شکلدهندهی فضای اندیشهی دریدایی اندکاندک چهره مینمایند تا در آثار بعدی او سیمای مشخصتری پیدا کنند. تنوع، غنا و اهمیت مسائل مطرحشده، شیوهی پرسشگری و نقد دریدا در این جستارها تولد اندیشمندی را بشارت میداد که برای ماندن آمده بود و تأثیر انکارناپذیرش بر اقلیم فلسفی زمانهاش گواه آن بوده است.

ژاک دِریدا (به فرانسوی: Jacques Derrida) (زاده 15 ژوئیه 1930 - درگذشته 8 اکتبر 2004) فیلسوف الجزایریتبار فرانسوی و پدیدآورندهٔ فلسفهٔ واسازی است. تئوریهای وی در فلسفه پست مدرن و نقد ادبی تأثیر فراوانی گذاشت. ژاک دریدا در 15 ژوئیه 1930 در البیار نزدیک الجزایر و در خانوادهای یهودی به دنیا آمد.
او یک بار ازدواج کرد و یک زندگی خانوادگی را تا آخر عمر حفظ کرد. ژاک دریدا، با جنبشی که بنام واسازی شناخته شده، نزدیکی و پیوندی تنگاتنگ دارد. هدف اصلی او در واقع خنثی کردن چیزی است که خود آن را عقلمداری [کلام محوری/ لوگوس محوری] (logocentrism) (یا حاکمیت عقل) خواندهاست. دریدا این باور ساختارگرایان را که معنا در ذات متن است، رد میکند. او نمیپذیرد که واژگان حامل و بارور معنایند. بلکه بر آن است که، واژگان تنها به واژگان دیگر اشاره دارند. معنا وابسته به داننده است و نه متن، و زمانی بروز مییابد که مفسر با متن به گفتگو در آید. پس دلایلی بنیادی که بتوان بدانها تکیه کرد وجود ندارد. دریدا فرد را وامیدارد تا از اندیشه واقعیت متعالی دست بشوید و به جای آن روی متن متمرکز شود. آنچنان که متن خود به گونه مستقیم با شخص از در سخن در آید. وان هوزر (vanhoozer)، ارج و وزن چنین نظری را ارزیابی کرده و میگوید: «دریدا به توانایی عقل در دستیابی به یک استنتاج کلی، یعنی توضیح جهان از منظر واقعیت شک دارد. دریدا یک خنثاگر و یک ضدساختار است و پیوند میان زبان و واقعیت را رد میکند. یعنی چیزی که مورد اعتقاد فلسفه غرب است و از نگاه این فلسفه توان آشکار کردن حقیقت را دارد».
وی که از عرصهٔ پدیدارشناسی (فلسفه) به ساختارگرایی و واسازی نزدیک شد با دیدگاههایش دربارهٔ زبان، دانش و معنا و به ویژه ماهیت متن مورد توجه ارتباطشناسان قرار گرفت. او شاگرد نهضت ساختارگرایی و اندیشههای پساساختارگرایی میشل فوکو بود و با نقدی که بر این اندیشه و بیشتر از جنبه نشانهشناسی وارد نمود مورد توجه محافل نقد ادبی و جامعه پست مدرن دانشگاهی آمریکا قرار گرفت. دریدا در آثارش فاصله بین فلسفه و ادبیات را کاهش داد و به عنوان یک منتقد ادبی قدرتمند هم شناخته شد.
مشهورترین اصطلاح دریدا Déconstruction است که آن را در فارسی به واسازی، شالودهشکنی، بنفکنی و ساختگشایی ترجمه کردهاند. البته واژه ساختار در این اصطلاح نباید با اصطلاح فلسفی ساختار به معنی Structure در عبارتهای ساختارگرایی و پساساختارگرایی یکسان تصور شود. Déconstruction در زبانهای دیگر معمولاً ترجمه نشده و با همان املای فرانسوی به کار میرود که دریدا آن را به مفهوم از نو بنا نهادن (ویران کردن و در عین حال ساختن) به کار بردهاست. دریدا در نامه به دوست ژاپنی خود پروفسور ایزوتسو دربارهٔ ترجمهٔ Déconstruction به ژاپنی توضیح میدهد. باید در نظر داشت که دریدا میگوید که Déconstruction نه یک کلمه است نه یک مفهوم؛ بنابراین در مورد استفادهٔ آن باید بسیار دقت کرد.