سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

جیمز موریه

جعفر مدرس صادقی

میرزا حبیب اصفهانی

"سرگذشت حاجی بابای اصفهانی" به قلم "جیمز موریه" کتابی است که توسط محققان به عنوان اثری با اهمیت فرهنگی بالا انتخاب شده است و بخشی از پایه ی دانش تمدن است که ما آن را می شناسیم. "حاجی بابای اصفهانی" دلاک زاده ی ادب آموخته ای از اهالی اصفهان است که کتاب به سرگذشت وی می پردازد و توسط "جیمز موریه" مأمور سیاسی دولت انگلستان در دوران سلطنت فتحعلی شاه به رشته ی تحریر درآمده است. "سرگذشت حاجی بابای اصفهانی" از مصنوعات اصلی بازتولید شده است و تا حد امکان در مورد اثر اصلی صادق است. بنابراین شما می توانید منابع اصلی که از آن کپی شده است و تمبرهای کتابخانه ای را مشاهده کنید (زیرا بیشتر این آثار در مهم ترین کتابخانه ها در سراسر جهان قرار گرفته اند) و سایر نمادهای مربوط به کار نیز قابل مشاهده است.
"سرگذشت حاجی بابای اصفهانی" نوشته ی "جیمز موریه" برای اولین بار در سال 1824 وارد دنیای ادبیات و سرگذشت نامه شد و به سرعت در بخش بزرگی از جهان به عنوان یک کتاب کلاسیک معروف شد؛ میزان معروفیت و محبوبیت "سرگذشت حاجی بابای اصفهانی" از "جیمز موریه" به حدی افزایش یافت که سبب شد با کتاب شب های عربی بارتون مقایسه شود. شهرت فراگیر این اثر، ناشران این کتاب را واداشت تا با تحقیق و جستجو دریابند که در کشور چندین باشگاه "حاجی بابا" وجود دارد که صدها نفر عضو آن هستند و این امر سبب شگفتی ناشران کتاب "سرگذشت حاجی بابای اصفهانی" گشت. این اثر که این چنین با استقبال عمومی مواجه شده، داستان شگفت انگیزی از ماجراجویی هایی در ایران به قلم "جیمز موریه" می باشد .

000000000000000000000000000

مصور 

ترجمه میرزا حبیب اصفهانی از روی ترجمه فرانسوی بانضمام فرهنگ لغات و اصطلاحات و معانی لغات مشکل سرگذشت حاجی بابای اصفهانی عنوان کتابی از جیمز موریه مأمور سیاسی دولت انگلستان در دوران سلطنت فتحعلیشاه است. این داستان در سال 1824 میلادی در لندن منتشر شدهاست.

رمان شرح احوالات دلاک زاده ادب آموختهای است از اهالی اصفهان که در جوانی به خدمت یک تاجر ترک درآمده و پس از ماجراهایی طولانی به دربار قاجار راه مییابد و گزارشی از فساد اداری این دوره به دست میدهد. موریه چهار سال بعد کتاب دیگری ذیل عنوان حاجی بابا در لندن را منتشر ساخت که در واقع جلد دوم این مجموعهاست. ترجمۀ این کتاب به فارسی کار میرزا حبیب اصفهانی است که در واقع ترجمهای بسیار آزاد است؛ به طوری که در بعضی جاها از سرودن شعر در خلق بعضی صحنهها استفاده شده و بعضی میگویند اصولاً سمت و سو و محتوای داستان را عوض کردهاست.

حاجی بابای اصفهانی، حکایتی انتقادی و هجوآلود از اوضاع ایران در عصر فتحعلیشاه قاجار (1212ـ1250)، نوشته جیمز موریه انگلیسی، ترجمه میرزاحبیب اصفهانی. این اثر به نامهای سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، حاجی بابا در اصفهان، حوادث زندگانی حاجی بابای اصفهانی و سرگذشت حاجیبابا نیز شهرت دارد. کتاب حاجیبابا، به لحاظ نثر فارسی ممتاز و هنرمندانه آن، از شاهکارهای ادب معاصر ایران بهشمار میرود.

بحثهای بسیاری درباره نویسنده حقیقی کتاب، غرض واقعی او و دلیل انتخاب نام حاجیبابا برای عنوان کتاب، ترجمه فارسی و ارزشهای آن و همکاران احتمالی مترجم، از زمان انتشار کتاب آغاز شده و اگرچه به نتایج روشنگرانهای رسیده است، اما نمیتوان آنها را نتایج قطعی تلقی کرد و انتظار میرود بحث درباره جنبههای گوناگون این اثر، به منزله بحث مفتوح تاریخی و ادبی، همچنان ادامه بیابد.

جیمز جاستینین موریه ، در ایران معروف به جیمز موریه، که نزدیک به شش سال در زمان حکومت فتحعلیشاه قاجار یکی از اعضای سفارت انگلیس در ایران بود، ظاهرآ در کنار مأموریتهای سیاسی به مشاهدات مردمشناختی پرداخت و با استفاده از اطلاعات وسیعی که درباره اوضاع ایران و احوال ایرانیان بهدست آورده بود، حکایتی در قالب طنز، هجو، هزل و نوعی انتقاد اجتماعی ـ سیاسی نوشت و در 1239/ 1824 با عنوان "ماجراهای حاجیبابای اصفهانی" در لندن انتشار داد.

تسلط موریه در توصیف ظرایف و دقایق جامعه ایران آن روزگار، این فرضیه را مطرح کرده است که این کتاب به قلم او نیست، بلکه ترجمه متنی فارسی یا روایتی از این متن بوده، یا یک ایرانی صاحب قلم و دقیقالنظر با او همکاری داشته است؛ بهویژه آنکه موریه در مقدمه کتاب، اینگونه وانمود کرده که نسخهای خطی حاوی سرگذشت حاجیبابا به دست وی افتاده و او برای وقوف به احوال و عادات ایرانیان به نشر آن اقدام کرده است.

به عقیده مجتبی مینوی موریه نمیتواند نویسنده اصلی حاجی بابا باشد. دایره المعارف فارسی (ذیل «حاجیبابا») هم تقریبآ چنین نظری دارد و موریه را مترجم کتاب از فارسی به انگلیسی میداند. پرویز خانلری هم تردید دارد که موریه نویسنده کتاب باشد، اما سید محمدعلی جمالزاده، که به کتاب حاجیبابا و ترجمه فارسی آن علاقه خاص داشته و در این باره تأمل و تفحص بسیار کرده، معتقد است نویسنده کتاب کسی جز جیمز موریه نیست و چند دلیل در اثبات مدعای خود و رد نظر مخالفان ذکر کرده است .

کتاب، سرگذشت پرماجرای مردی اصفهانی است که در سفر زیارتی به خراسان، اسیر ترکمانان میشود، به ترفندی از چنگ آنان میگریزد، به شهرهای بسیاری سفر میکند و به پیشههای گوناگون میپردازد. نویسنده این ماجراها را با طنز و هزل و هجو درآمیخته است، بر فقر و ادبار جامعه، ضعفهای اخلاقی صنفهای گوناگون مردم، فساد دیوانیان و نیرنگ سیاستمداران، و دیانت ریایی تأکید ورزیده و اخلاق و احوال ایرانیان آن عصر را بیمحابا به سُخره گرفته و از هیچ نیش و طعنی در حق طبقات ملت فروگذار نکرده است.