مشعشعیان (ماهیت فکری اجتماعی)

مشعشعیان

ماهیت فکری - اجتماعی و فرآیند تحولات تاریخی

محمدعلی رنجبر
یکی از آن انبوههی فرقههایی که ره افسانه زدند، فرقهی مشعشعیان بودند که در یکی از سدههای سراسر آشفتگی جغرافیای ایران یعنی سدهی نهم سربرآوردند و بنیانگذارشان از نیابت شروع کرد و به ادعای امام منجی بودن رسید و در ادامه نیز پسرش سر کار آمد که ادعای خدایی کرد! مشعشعیان در مدت هفتاد سال حکومت در جلگهی خوزستان به مرکزیت هویزه، علاوه بر ادعای خدایی و منجی عالم بودن و دهها تفسیر و خوانش عجیب و غریب از دین، با اغراق در تفسیر خاصی از مذهب تشیع، تا توانستند هم جنگ و کشتار و خونریزی در کارنامهی خود باقی گذاشتند. کتاب «مشعشعیان: ماهیت فکری اجتماعی» به این فرقه و حکومت شیعی میپردازد که جنبشی با خوانشی خاص از تشیع بودند و در دل شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرن نهم شکل گرفتند که فارغ از عملکردشان، پرداختن به ریشههای شکلگیریشان و همچنین بنیانهای فکری و عقیدتیشان در آن دوران خاص، از جنبهی تاریخی و تحلیل حیات فکری اهل تشیع در ایران تا به امروز، بسیار مهم است. مشعشعیان نوشتهی «محمدعلی رنجبر»، تحقیقی تاریخی دربارهی یکی از مهمترین فرقههای شیعه است که همزمان با مهمترین جنبش و حکومت شیعی تا آن دوران یعنی صفویه شکل گرفتند و با توجه به نفوذ اجتماعی، سیاسی و اقتصادیشان در خوزستان و عراق، حتی پس از سرنگونی حکومتشان در زمان شاه اسماعیل، والیگریشان در آن منطقه تا دوران پهلوی ادامه یافت.
 

جنبش مشعشعیان یکی از جنبشهای شیعیِ سدهی نهم هجری بود که موفق به تشکیل حکومت شد، اما این حکومت برخلاف حکومت صفویان، حکومتی فراگیر و دیرپا نبود، و از آغاز تا پایان، بیش از هفتاد سال به درازا نکشید. در این کتاب از سویی مشعشعیان به عنوان یک خیزش اجتماعی متأثر از شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگیِ سدهی نهم هجری، بهویژه در منطقهی جنوب بینالنهرین و خوزستان معرفی شده، و از چگونگی شکلگیری و رهبریِ آن سخن به میان آمده است. این روند در مرحلهی حکومت مستقل و سپس دوران فرمانروایی پیرو و وابسته به حکومت صفویه نیز دنبال شده است. از سوی دیگر، به ماهیت فکری و اعتقادیِ مشعشعیان توجه شده و در این بُعد، به مهمترین اصول بنیادیِ اندیشهای، و تحولات فکری آنها پرداخته شده است.