مکتب بودپست / گئورگ لوکاچ /

 محمدجعفر پوینده

مکتب پست یک مکتب فکری بود که در اصل اومانیسم مارکسیستی بود، اما بعدا پسا مارکسیسم و لیبرالیسم دگراندیش شد که در اوایل دهه 1960 در مجارستان ظهور کرد و متعلق به چپ جدید مجارستان است. اعضای آن شاگردان یا همکاران گئورگ لوکاچ بودند. این مکتب در ابتدا به سمت توسعه آثار بعدی لوکاچ در مورد هستی شناسی و زیبایی شناسی اجتماعی گرایش داشت، اما به سرعت شروع به به چالش کشیدن پارادایم مارکسیسم لوکاچ کرد، بنابراین نظریه انتقادی معاصر را بازسازی کرد. این مکتب همچنین از «دیکتاتوری بر سر نیاز» کشورهای شوروی انتقاد کرد. اکثر اعضا توسط دولت مجارستان طرفدار شوروی مجبور به تبعید شدند.
گئورگ لوکاچ در نامه ای به ضمیمه ادبی تایمز در 15 فوریه 1971 توجه را به "مکتب مارکسیسم پست" جلب کرد و به جلب توجه مارکسیسم غربی به این مکتب کمک کرد.

اعضای این مدرسه عبارتند از: اگنس هلر، فرانس فهر، گیورگی مارکوس، ایستوان مزاروس، میهالی وایدا، و ماریا مارکوس و دیگران. نوشته های مکتب پست از دهه 1960 به طور گسترده خوانده و تحقیق شده است.

مکتب پست مکتب فکریای بود که در اوایل دههٔ 1960 در مجارستان ظهور کرد و به جریان نو مجارستان، که جُرج لوکاچ آن را نمایندگی میکرد، وابسته شد. اعضای این مکتب دانشجویان یا همکاران لوکاچ بودند. پیوند ناگسستنی بزرگان این مکتب با لوکاچ به تقلید محض از او محدود نمیشود و در واقع نوعی رفع دیالکتیکی به شیوهٔ هگلی است که حفظ، حذف و ارتقای همزمان را در بر میگیرد. به عبارت دیگر این مکتب نخست به توسعهٔ آثار لوکاچ در هستیشناسی اجتماعی و زیباییشناسی گرایش داشت؛ ولی بعد بهسرعت شروع به نقد دیالکتیکی و بهچالشکشیدن الگوی مارکسیسم لوکاچ کرد.

فلاسفهٔ مکتب پست، که خود را از پیروان لوکاچ میدانستند، پس از مرگ لوکاچ در ژوئن 1971، به علت نظرات انتقادیشان دربارهٔ کشورهای وابسته به شوروی، اغلب از دانشگاههای مجارستان اخراج شدند و برای ادامهٔ فعالیتهایشان مجبور شدند به آلمان، انگلیس و استرالیا مهاجرت کنند.

ویژگی های اساسی مکتب پست را میتوان به ترتیب زیر خلاصه کرد:

1. تداوم روش دیالکتیکی و کارهای زیباشناسی لوکاچ.

2. تعمیق مقولههای مارکسیستی، بازخوانی نوشتههای مارکس در پرتو واقعیات جامعهٔ سرمایهداری و سوسیالیستی، به دور از هرگونه جزماندیشی.

3. انتقاد جسورانه و تیزبینانه از استالینیسم در سه عرصهٔ اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیک.

4. کوشش برای تدوین نوعی روششناسی «فلسفهٔ اجتماعی» که بتواند بر فراز رشتههای مختلف پلی بزند.

5. به پرسش گرفتن قاطع ساختارهای زندگی روزمره.

کتاب مکتب پست شامل دو باب است. در باب نخست، مکتب پست و شاگردان این مکتب معرفی میشوند. از بزرگان این مکتب میتوان از فرنس فِهِر، آگنس هلر، جُرج مارکوش، آندراش هگدوش، ماریا مارکوش و میهای وایدا نام برد.

در باب دوم این کتاب، مقالههایی از شاگردان این مکتب، که مترجم آنها را برگزیده، ارائه میشود.