مارکس، سرمایه و جنون عقل اقتصادی

دیوید هاروی
حسین رحمتی

دیوید هاروی، از برجستهترین نظریهپردازان مارکسیست معاصر، در "مارکس، سرمایه و جنون خرد اقتصادی" به شکلی روشن و روان به تحلیل کتاب "سرمایه" مارکس میپردازد و ارتباط آن را با سرمایهداری امروز بررسی میکند. او که سالها در حوزهی اقتصاد سیاسی، جغرافیا و نظریهی اجتماعی مطالعه کرده، شکاف میان تحلیل مارکس در قرن نوزدهم و بحرانهای اقتصادی و نابرابریهای فزایندهی قرن بیستویکم را پر میکند. این اثر نهتنها خلاصهای از استدلالهای مارکس است، بلکه نقدی تیزبینانه بر سرمایهداری مدرن ارائه میدهد.
هاروی در این کتاب، هم به تشریح نظریهی اقتصادی مارکس میپردازد و هم از سرمایهداری مدرن انتقاد میکند. او مفاهیمی کلیدی مانند گردش سرمایه، نقش پول و مالیه، استثمار نیروی کار و تضادهای ذاتی نظام سرمایهداری را بررسی میکند. روایت او نشان میدهد که چگونه منطق سرمایهداری به بیثباتی، افزایش نابرابری و تخریب محیطزیست منجر میشود - مسائلی که همچنان در جهان امروز نقش کلیدی دارند. هاروی بر این باور است که سرمایهداری، برخلاف ادعای هوادارانش، سیستمی عقلانی و خودتنظیمگر نیست، بلکه مانند نوعی «دیوانگی» عمل میکند - چرخهای بیپایان از سودجویی که رفاه انسانی را نادیده میگیرد، منابع طبیعی را تحلیل میبرد و بحرانهای پیاپی ایجاد میکند. او نشان میدهد که چگونه سرمایه، از یک بخش اقتصادی به بخش دیگر منتقل میشود، حبابهای سوداگرانه ایجاد میکند و در نهایت، به سقوط مالی منجر میشود، همانطور که در بحران مالی 2008 مشاهده شد. با بهرهگیری از چارچوب فکری مارکس، او توضیح میدهد که سرمایهداری نهتنها قادر به حل تضادهای خود نیست، بلکه بهطور مداوم تضادهای جدیدی تولید میکند که بقای آن را تهدید میکنند. نئولیبرالیسم یکی از مباحث مهم این کتاب است. هاروی نشان میدهد که چگونه مالیسازی و رشد مبتنی بر بدهی، نابرابریهای جهانی را تشدید کرده و اقتصاد را به ابزاری برای انباشت ثروت در دست عدهای محدود بدل کرده است. او همچنین بررسی میکند که سرمایهداری چگونه به حوزههای جدیدی مانند بازارهای دیجیتال و خدمات عمومی خصوصیسازیشده گسترش یافته و تضادهای بنیادین خود را تعمیق کرده است.
"مارکس، سرمایه و جنون خرد اقتصادی" تحلیلی قدرتمند و درعینحال روان از نقد مارکس بر سرمایهداری است که برای شرایط معاصر بهروزرسانی شده است. دیوید هاروی با وضوح و دقت، سازوکار سرمایه را بازمیگشاید و بیثباتیهای ذاتی و پیامدهای آن را بر جهان امروز نشان میدهد. برای کسانی که بهدنبال درک نیروهای اقتصادی شکلدهندهی دنیای مدرن هستند - و برای آنهایی که به امکان بدیلهای اقتصادی فکر میکنند - این کتاب راهنمایی ضروری است.