پیام بهارستان بهار 91 ویژه مردم شناسی و فرهنگ عامه

پیام بهارستان ویژه مردم شناسی و فرهنگ عامه 

شماره اول بهار 1391- 693 صفحه قطع وزیری

(لطفا حتما  قبل از خریدتون برای آگاهی از موجود بودن از طریق ر ارسال پیام سوال بفرمایید - باتشکر)

پیام بهارستان (دوره جدید)

فصلنامه اسناد،مطبوعات و متون

سردبیر: دکتر رسول جعفریان
صاحب امتیاز: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
مدیر اجرایی: کوروش نوروز مرادی

پیام بهارستان ویژه مردم شناسی و فرهنگ عامه

بهار 1391
 

این شماره ویژه نامه پیام بهارستان مقالاتی از منصوره اتحادیه، کاوه بیات، عبدالکریم حکمت یغمایی، عمادالدین شیخ الحکمایی، سید محمد طباطبایی، نیکی ایوبی زاده، مهدی جهانشاهی، اسدالله عبدلی آشتیانی، سید علی آل داود و دیگران را در بر میگیرد.

رسول جعفریان در مقدمه خود بر این شماره نوشته است: آنچه در این مجموعه ارزشمند شاهد آن هستیم متونی است، که در حوزه مردم شناسی و شعب مختلف آن از نخستین آثار تبدیل یاد شده به شمار میآید. ارزش این رسائل به آن است که در دورهای نگاشته شده است که کسی به این قبیل مطالب به عنوان یک علم قابل ثبت نمینگریست، اما این نویسندگان چنین نگاهی داشتند و براساس آن این رسائل را پدید آوردند.

فهرست مقالات این ویژه نامه عبارتست از:

رساله در اجرای قنوات/ سیدعلی آلداود

مالک و زارع در خوربیابانک به انضمام گزیدة اسناد مالکیت/ عبدالکریم حکمت یغمائی

نظام زمینداری و آبیاری در خور بیابانک/ محمدتقی حشمت یغمائی

شورای عالی ایلات، 1325ش/ کاوه بیات

گزارش پیرامون روستاهای ارمنینشین در چهارمحال بختیاری/ سیدعلی آلدواد

مردمشناسی و منابع تاریخی کرمانشاه [اسناد سالهای 1321 تا 1323ق]/ دکتر منصوره اتّحادیه

رهنمایی در ادارة ایلات/ مهبانو علیزاده

پیشینة پژوهشهای رسمی ایلشناسی در ایران

ایل افشار در زنجان و شاخههای آن/ قاسم جهانشاهلو،به کوشش مهدی جهانشاهی

جلوههایی از فرهنگ عامیانه و محلی تاکستان [سیادُهُن]/ فرهاد طاهری

گزیدة ترانههای عامیانه کازرون/ محمدمهدی مظلومزاده؛ به کوشش عمادالدین شیخ الحکمائی

مردمنگاری روستای شَرَکان/ دکتر اسماعیل شمس

اسامی دهات و روستاهای کهکیلویه و جمعیت آنها در دهة 30

اسنادی از نخستین تلاشهای ملی جهت گردآوری گویشها [شهرضا و اردستان]/ دکتر بهروز محمودی بختیاری

قصّة العجوز [قصّة بیبی]/ دکتر سیدمحمد طباطبائی بهبهانی (منصور)

افسانههای منظوم عامیانة خوزستان/ دکتر محمد جعفری قنواتی

انیسالمجالس [رساله در باب قهوه و تنباکو و چای]/ نیکی ایوبیزاده

موشنامه سرودة محمدرضا میرزا افسر/ سیدعبدالجواد موسوی

اسناد مقنّیگری قنوات سیاوشان/ اسدالله عبدلی آشتیانی

بعد از مقدمه دکتر رسول جعفریان که میتوانید متن آن را در اینجا بخوانید، سید علی آلداود دبیر این ویژه نامه در مقدمه خود نوشته است:

در متون و آثار برجای مانده از پیشینیان به زبان فارسی یا عربی، اطلاعات و آگاهیهای مربوط به دانش مردمشناسی و مردمنگاری اندک است. دانشمندان و مؤلفان ما در اعصار گذشته با این دانشها و مفاهیم آشنایی نداشتهاند، جز آن، به زندگی تودة مردم و آداب و رسوم و شیوة زندگانی آنان توجهی نمیشده است، مگر مطالبی که در ضمن موضوع اصلی به دلایلی به قلم آمده و در حقیقت منظور نظر نویسنده نبوده و بلکه به سببی آنها را وارد متن تألیف خود کرده، با این همه همین اشارات ضمنی و اندک چه بسا در زمرة منابع و نوشتههای ارزندهای است که در تدوین تاریخ اجتماعی ملّت ما اهمیت فراوان دارد. حتی آثار و نوشتههای مربوط به فنّی چون آشپزی و طبّاخی هم شمارشان کم است، این نکته از فهرستی برمیآید که آن را روانشاد استاد ایرج افشار فراهم آورده و در مقدمه چاپ دوّم «آشپزی دورة صفوی» به دست داده است.

تا اینجا منظور آثار مکتوب پیشینیان بود و نه تاریخ مردمشناسی و مردمنگاری جدید در ایران، آموزش این رشتهها با تأسیس دانشگاه تهران در سال 1313ش آغاز شد و با ورود اساتیدی چون دکتر غلامحسین صدیقی به دانشگاه و شروع تدریس وی رسمیت پیدا کرد. گو آنکه در مقایسه با دانشهایی چون جامعهشناسی و جمعیتشناسی و اقتصاد، مردمشناسی اندکی دیرتر به صحنه مطالعات ایرانی وارد شد. به جز فعالیتهایی که در دانشگاه تهران و به ویژه در مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی و سپس در دانشکده علوم اجتماعی صورت میگرفت، در بیرون از دانشگاه نیز علاقمندانی به مطالعات میدانی در این زمینه روی آورده و نیز تنظیم و نشر مجلات تخصّصی مردمشناسی را وجهه همّت خود قرار دادند.

نخستین نشریه خاص در این زمینه، به احتمال مجلة «مردمشناسی» بود که آنرا شادروان علی هانیبال [1270ـ1344ش] عضو ادارة عامه که خود اهل روسیه بود، به ایران هجرت کرد و مسلمان شد و چند دهه در کشور ما به سر برد، تأسیس کرد. مردمشناسی نشریهای مفید و ماندنی بود. وهانیبال آن را با کمک اداره هنرهای زیبای کشور انتشار میداد اما عمری طولانی نیافت و فقط چند شماره آن منتشر گردید. چند سال بعد با تأسیس مرکز مردمشناسی ایران که در زمرة دوائر وزارت فرهنگ و هنر بود نشریة مفید «مردمشناسی و فرهنگ عامه» با سردبیری دکتر علی بلوکباشی شروع به انتشار کرد، نشریهای وزین و کاملاً علمی و مفصل، متأسفانه بیش از سه شماره آن انتشار نیافت و در محاق تعطیلی فرو رفت. در سالهای پس از انقلاب نشریهای دیگر با نام «فرهنگ مردم، با مدیریت سیداحمد وکیلیان معاون پیشین اداره فرهنگ عامه رادیو در عصر انجوی شیرازی شروع به انتشار کرد، خوشبختانه سالیانی چند است که بیوقفه انتشار مییابد. جز آن در عرصه تدوین آثار مربوط به مردمشناسی و مردمنگاری ایران آثار سودمندی در این چند دهه انتشار پیدا کرده است.

اما چنانکه اشاره کردیم رسالهها و مطالب مستقل که به نحوی با تاریخ مردم ایران و دانش مردمشناسی ارتباط مستقیم داشته باشد اندک است. بعضی از این اندکها را یافتهایم و همراه با برخی منظومهها و رسالهها که به نحوی با ادبیات و فرهنگ عامه مردم ایران ارتباط دارد در مجموعه حاضر گنجاندهایم. افزون بر آن چندین پژوهش ویژه مردمنگاری قسمتهای گوناگون ایران، اسناد و مدارک مربوط به کشاورزی، آبیاری و مالکیت در ایران فراهم آمده که در ضمن هشت بخش به شرح زیر در این مجلد عرضه شده است:

بخش اوّل: پژوهشهای قناتشناسی، حاوی یک رساله در باب پیدایش چاه آرتزین یا قنات مصنوعی است. این رساله نگاشته یک نفر انگلیسی موسوم به «مسترجان» است و در عصر صدارت حاج میرزا آقاسی و به دستور او به فارسی برگردانده شده است.

بخش دوّم: آبیاری، کشاورزی و زمینداری در ایران، حاوی دو مقالة مفصّل در باب روابط مالکانه و نظام آبیاری و زمینداری در ناحیة خور بیابانک واقع در کنارة کویر مرکزی ایران است.

بخش سوم: پژوهشهای ایلشناسی، حاوی چند مقاله مفصل از جمله تحقیق ارزندة کاوه بیات پیرامون شورای عالی ایلات و نیز مقاله مردمشناسی در کرمانشاه، نوشته خانم دکتر منصوره اتّحادیه استاد تاریخ دانشگاه تهران و آخرین نوشته این بخش مطلبی در باب تقسیمات و شعبات ایل افشار در زنجان است.

بخش چهارم: در باب فرهنگ عامه و مشتمل بر 2 مقاله بلند در باب تاکستان و کازرون است.

بخش پنجم: تکنگاری روستاهای ایران، مقاله مفصل این بخش، مردمنگاری یکی از روستاهای کردستان و نیز اسنادی در باب روستاهای منطقه کهکیلویه در 60 سال پیش است.

بخش ششم: اسنادی از پیشینة گویششناسی در ایران همراه با اسناد است.

بخش هفتم: ادبیات عامیانه مشتمل بر چهار رساله و منظومه طنز یا جد که همه به نحوی با ادب عامیانه زبان فارسی ارتباط دارند.

بخش هشتم: اسناد کشاورزی مناطق مختلف ایران و مشتمل بر مقالهای در باب اسناد قنوات روستای سیاوشان آشتیان است که آن را اسدالله عبدلی آشتیانی از مطلّعین محلی به رشتة نگارش در آورده است.

امید است این نشریه که هم حاوی برخی اسناد و رسالههای پیشینیان و هم مشتمل بر پژوهشهای جدید است، برای اهل فن خاصه مردمنگاران و علاقمندان حوزة مردمشناسی و فرهنگ ایران مفید واقع شود، اگر توفیقی به دست آید و سمت قبول یابد، امکان دارد در آینده شماره دیگر از آن نیز تحت همین عنوان گردآوری و به معرض انتشار درآید.

در پایان امید دارد به رغم زمزمههایی که اخیراً دربارة پایان دورة مسؤولیت دکتر رسول جعفریان در کتابخانة مجلس شنیده میشود، این اخبار صحّت نداشته و ایشان همچنان به فعّالیتهای سودمند خود ادامه داده و اندک اندک فضای پرتحرّک کتابخانه مجلس که همراه با رونقگیری فعالیتهای علمی در آنجاست به سایر مراکز و کتابخانهها و سازمانهای علمی نیز تسرّی یابد. شکی نیست که کارهای انجام شده در کتابخانه مجلس در یکی دو سال اخیر و عرضة منابع در حد وسیع به همگان تأثیر شایستهای در عرصة فرهنگ کشور بر جای نهاده و روز به روز هم وسعت بیشتری میگیرد. امید است مسؤولیت ایشان در کتابخانه مجلس تداوم یابد، هرچند کاری سخت و توانفرساست.

این مجله که برآنست تا با انتشار اوراقی از اسناد، مطبوعات و متونی نویافته از گنجینههای گوناگون به ویژه اوراق پراکنده مخازن کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، که سالها در این مراکز سر به مهر مانده و یا بی نام و نشان بودهاند، دستی پرپیمانهتر را در گرداوری اطلاعات خام و اصیل برای اهالی پژوهش فراهم نمایند.