هر آددیم دا مزاریم وار

هر آددیمدا مزاریم وار

 

الیمیزده محمد بی­ریانین ساغلیغیندا چاپ اولونموش دؤرد کـتابی واردیر کی، بونلاردان بیری باکی­دا، اوچو ایسه تبریزهده چیخمیشدیر. باکی­دا، 1944-جو ایلین مای آییندا (3.5.44) چاپا امضالانمیش کـتاب «اورک سؤزو» آدلانیر. «آذرنشر»ین محمد عارف-ین رئداکتورلوغو و محمدسعید اوردوبادینین «آنتی-فاشیست شاعـر محمد بی­ریا» آدلی آلتی صحیفهلیک ییغجام مقدمهسی ایله بوراخدیغی 118 صحیفهلیک بو کـتاب ایکی حـصهدن عبارتدیر. بیرینجی حصهده شاعـرین مختلف موضوعلاردا یازدیغی قیرخ سککیز لیریک شعری، ایکینجی حصهده ایسه اللی یئددی ساتیریک اثری وئریلمیشدیر. ایرهلیجهدن قید ائدک کی، بو کـتاب محمد بی­ریانین سونرالار هم باکی­دا، هم ده ایراندا چیخان کـتابلاری اوچون ترتیبچیلر طرفیندن اساس منبع کیمی گؤتورولموشدور.

            محمد بی­ریانین تبریزده چاپ اولونموش ایلک کـتابی «وطنیم آذربایجانا» آدلانیر. شاعـر و اونون یارادیجیلیغی  حقینده بو و یا باشقا مناسبتلرله معلومات وئرن مؤلفلرین یازیلاریندا بو کـتابین آدینا راست گلمه­دیک. محمد بی­ریانین «عصیان» آدلی کـتابینین آختاریشلاری ایله باغلی بیر تصادف نتیجهسینده الده ائتدیگیمیز بو کـتاب (بو تصادفون سببکاری اولان غلام ممدلی ارثینین تدقیقاتچیسی، نظامی آدینا ادبیات اینستیتوتونون امکداشی دلشاد جبّارلی­یا منتدارلیغیمیزی بیلدیریریک.) حاضیردا مدنیت و اینجه صنعت آرشیوینده غلام ممدلینین فوندوندا بیر نسخه اولماقلا محافظه اولونور.  تبریزده «خلیفه­گری» چاپخاناسیندا،  شمسی تاریخینین 1323-جو ایلینده (میلادی تاریخی ایله 1944-جو ایل) نشر اولونان بو کـتابا اوتوز دؤرد شعر داخل ائدیلمیشدیر کی، بونلاردان اون بئشی لیریک، اون دوققوزو ایسه ساتیریک اثردیر. کـتابداکی شعرلرین اون بئشی بیر سیرا دَییشیکلیکلره معروض قالماقلا 1997-جی ایلده ( شمسی 1376) تبریزین «ارک» نشریاتینین بوراخدیغی «اورک سؤزلری» کـتابینا داخیل ائدیلمیش، «سلام لنینگراد» شعری ایسه 1945-جی ایلده چیخمیش «شاعـرلر مجموعهسی» توپلوسونون 48-49-جو صحیفهلرینده درج اولونموشدور.

            محمد بی­ریانین بیر نئچه یئرده آدی چکیلن، لاکین حقینده معلومات وئریلمهین «عصیان» کـتابی 1945-جی ایلده (شمسی 1324) تبریزین «فردوسی» مطبعهسینده نشر اولونموشدور. کـتابین آد صحیفهسینده بئله بیر قید واردیر: «بو کـتابچا حزبِ توده ایرانین، آذربایجان تشکیلاتینا هدیه اولونور». کـتابا اوتوز شعر داخیل ائدیلمیشدیر کی، بونلاردان اون دوققوزو لیریک، اون بیری ایسه ساتیریک اثردیر. بو شعرلردن ایگیرمی اوچو «شاعـرلر مجلسی» مجموعهسینده (تبریز، 1945) و «اورک سؤزلری» کـتابیندا (تبریز، 1997) درج اولونموش، یئددیسی ایسه سونراکی نشرلره دوشمه­میشدیر.

            محمد بی­ریانین تبریزده، 1945-جی ایلده (شمسی 1324) «فردوسی» مطبعهسینده ایشیق اوزو گؤرن، آدی بللی تدقیقاتلارین هئچ بیرینده چکیلمهین دیگر کـتابی «هجوم» آدلانیر. «وطنیم آذربایجانا»، «عصیان» کـتابلاری ایله یاناشی غلام ممدلینین فوندوندا (نوم 218، ساخلاما واحیدی ن 14) محافظه اولونان بو کـتاب آکادمیک میرزه ابراهیم­او-ا مؤلف طرفیندن هدیه ائدیلمیش و آد صحیفهسینده بو سؤزلر یازیلمیشدیر: «عزیز دوستوم و قیمتلی اوستادیم ادیب ارجمند میرزه ابراهیم­او-ا تقدیم اولونور. تبریز، 4.10». کـتابا اون سککیز شعر داخل ائدیلمیشدیر کی، بونلاردان اون بیری لیریک، یئددیسی ایسه ساتیریک اثردیر. شعرلردن بئشی استثنا اولماقلا، یئرده قالان اون اوچو سونراکی کـتابلارین هئچ بیرینه دوشمه­میشدیر و بونون دا سببی، بیزجه، محمد بی­ریانین کـتابلارینی ترتیب ائدنلرین بو نشردن خبرسیز اولماسیدیر.

            «یازیچی» ادبی نشرلر ائوی 1997-جی ایلده یازیچی اکرم ایلیسلینین اؤن سؤزو، ادبیاتشناسلار نرگیز روستملینین ترتیبی و مختار قاراداشلی­نین رئداکتورلوغو ایله «محمد بی­ریا - هر آددیمدا مزاریم وار» آدلی بیر کـتاب بوراخمیش، بورایا محمد بی­ریانین استنتاق ماتریاللاری ایله برابر، 1944-جو ایلده نشر اولونموش «اورک سؤزو» کـتابیندان گؤتورولَـرک هئچ بیر دَییشیکلیک ائدیلمهدن ایگیرمی لیریک شعری و ایگیرمی دوققوز ساتیریک اثری ده داخل ائتمیشدیر. 

            الیمیزده محمد  بی­ریانین  داها  بیر کـتابی دا واردیر کی، بو کـتاب شمسی تاریخینین 1376-جی ایلینده (1997-98-جی ایل) تبریزین «ارک» نشریاتیندا نشر اولونموشدور. «اورک سؤزلری» آدلانان، حجمی 237 صحیفهدن عبارت اولان کـتابا آذربایجانین تانینمیش ضیالیلاریندان اولان حمید مللازاده فارس دیلینده یئددی صحیفهدن عبارت اؤن سؤز یازمیشدیر. تیتر صحیفهسینده­کی قیدلردن آیدین اولور کی، بو کـتاب بیرینجی دفعه 1358-جی ایلده (1979-80-جی ایل) نشر اولونموش، ایندیکی چاپ ایسه کـتابین تکمیللشدیریلمیش ایکینجی نشریدیر. تام حالدا بی­ریا «اورک سؤزلری».  -سئچیلمیش اثرلر- آدلانان کـتابا 134 شعر و «ارک قالاسی افسانهسی» آدلی بیر پوئما داخل ائدیلمیشدیر. حجمینه گؤره ایرهلیکی چاپلاردان فرقلی و داها احاطهلی اولان بو کـتابداکی شعرلرین بیر چوخو، تاسف­لر اولسون کی، لزوم اولمادان دَییشیکلیکلره معروض قالمیش و بعضاً تمامیله یارارسیز حالا سالینمیشدیر. ان ناراحاتلیق دوغوران جهت ایسه اودور کی، اثرلرین هانسی منبعدن گؤتورولدوگو قید اولونمامیش، بو دا متنلرین نه درجهده  حقیقته اویغون اولوب-اولمادیغینی آراشدیرماق اوچون ایکی قات چتینلیک تؤرهدیر. بونلاری نظره آلاراق، بیز محمد بی­ریانین ساغلیغیندا چاپ اولونموش کـتابلارینی اساس منبع کیمی گؤتوردوک، بو کـتابدا اولوب شاعـرین اولکی کـتابلاریندا اولمایان شعرلرینی منبعینی تاپا بیلدیکلریمیزی ایلک منبع اساسیندا، تاپا بیلمه­دیکلریمیزی ایسه کـتابداکی کیمی وئردیک.

            محمد بی­ریانین اثرلریندن عبارت سون کـتاب 2003-جو ایلده «یورد» نشریاتی بیرلیگینده چاپ اولونموشدور. حکیمه الله­وئردی­قیزینین حاضیرلادیغی و اوتوز سککیز صحیفهلیک مقدمه یازدیغی بو کـتاب محمد بی­ریا اثرلرینین ان زای نشریدیر. اثرلرین تام اولاراق هارادان گؤتورولدوگو گؤستریلمهین، پرینسیپسیز، قارماقاریشیق شکیلده حاضیرلانمیش  کـتابدا چوخلو سایدا فاکت، املا، اورفوقرافیک، معنایا خلل گتیرن اوسلوب سهولرینه یول وئریلمیش، بیر چوخ اثرلرین متنی دوزگون اوخوناراق ایضاح ائدیلمه­میشدیر. بو کـتابا محمد بی­ریانین 86 شعری، «چتیربازلار» آدلی بیر پردهلیک کومدیاسی، «آذربایجان قهرمانی» و «ارک قالاسی افسانسی» منظومه­لری داخـل ائدیلمیشدیر.

             *** 

            مختلف منبعهلر اساسیندا ساهمانلاییب، ترتیب ائتدیگیمیز بو کـتابدا بیز محمد بی­ریانین اثرلرینی موضوعلارینا گؤره قروپلاشدیراراق اوخوجولارا تقدیم ائتمه­یی مقصده موافق حساب ائتدیک. اساس متن کیمی محمد بی­ریانین ساغلیغیندا چیخمیش کـتابلارینی گؤتورسک ده، باشقا کـتاب و منبعهلردن الده ائتدیگیمیز اثرلردن ده یارارلاندیق. کـتابا داخـل ائتدیگیمیز هر بیر اثرین  هارادان و هانسی منبعهدن گؤتورولدوگونو، نشرلر آراسینداکی فرقلری گؤسترمکله اثرلرین بیر چوخونا ایضاح و لغتلر یازدیق کی، اوخوجولار شاعـری باشا دوشمکده چتینلیک چکمهسینلر. زمانهسینین اولادی اولان محمد بی­ریانین اثرلرینی اولدوغو، اؤزو یازدیغی کیمی وئردیک کی، عمر یولو تلاطملو، دونیا گؤروشو ضدیتلی اولان صنعتکار اصلینده نئجه وارسا ائلهجه ده گؤرونسون.

            بیز هئچ ده او ادعادا دئییلیک کی، «محمد بیریا اثرلری» آدی ایله تقدیم اولونان بو کـتابدا شاعـرین بوتون اثرلری اؤزونه یئر آلمیشدیر. او دا شبههسیزدیر کی، ایلک سیستملی و ایری حجملی نشر اولدوغوندان بو کـتابین قصورلاری دا اولاجاق. کـتابین کم-کسیرلرینی بیزه بیلدیرهجک شخصلره ایرهلیجهدن منتدارلیغیمیزی بیلدیریر، اینانیریق کی، بی­ریا سئورلر و قدیر بیلن اوخوجولار محمد بی­ریا اثرلرینین گلهجک تام و مکمّل نشرینین حاضیرلانماسیندا بیزدن یاردیملارینی اسیرگمهیهجکلر. 

              اسلام غریبلی/ 2007