خطای نامه شرح مشاهدات سید علی اکبر خطائی در چین

(لطفا  حتما قبل از خریدتان برای آگاهی از موجود بودن  و هماهنگی از طریق ارسال پیام  سوال بفرمایید - باتشکر)

خطاینامه؛ شرح مشاهدات سید علیاکبر خطائی معاصر شاه اسماعیل صفوی در سرزمین چین

به کوشش ایرج افشار 

ناشر : مرکز اسناد فرهنگی آسیا - موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی

چاپ 1372

صفحات : 626 صفحه

قطع وزیری جلد شومیز 

( به سبب قدمت ممکن است خش جزئی یا تغییر رنگی بسیار کم در جلد کتاب باشد ولی کتاب نو و استفاده نشده است)

خطای نامه شرح مشاهدات سید علیاکبر خطائی درباره چین در اوایل قرن 16م. همزمان با پادشاهی شاه اسماعیل صفوی که نخستین مآخذ مستند، مستقل و مفصل در مورد چین به نام خطاینامه توسط سید علیاکبر خطائی بازرگان و به قولی «ایلچی ایرانی» که به چین سفر کرده بود، به فارسی نگاشته شد و به سلطان سلیم عثمانی تقدیم گردید. (922 ق1516/م)

ساختار

شامل دو مقدمه بر چاپ اول و دوم و سپس یک خطبه و یک مقدمه از مؤلف نقل شده است، در ادامه، کتاب به 21 باب تقسیم یافته است. پایان کتاب نیز دارای خاتمهای میباشد. همچنین فهرست اعلام و لغات، پیوستها و فهارس در انتهای کتاب قید شده است.

گزارش محتوا

وی در این کتاب نکات خاصی از جامعه چین را مورد مشاهده و بررسی قرار داد و از توجه خاقان چین به اسلام و مسلمانان و تقید مردم به قانون، تعریف و تمجید نمود و از وضعیت راهها، ادیان، شهرها، حصارها و خزینههای شهر، زندانها، اعیاد، آداب و رسوم، خرابات، هنر، نجوم، کشاورزی، پول و نگارخانه چینی به تفصیل صحبت کرده و نوشته است:... قانون نگاه داشتن ایشان به مرتبهای است که اگر پدر را از پسر و پسر را از پدر و مادر سرموئی خلاف قانون ببیند بلا توقف برود و غمز کند و خلعت و بخشش بیابد و به کشتن بدهد و باک ندارد و از خرد و بزرگ چنان مطیع یکدیگرند که یک کار دوبار فرمودن و یک سخن دوبار گفتن نبود. دریغا این در مملکتهای اسلامی بایستی! اگر دوباره کاری را فرموده شود و یا گفته شود در قانون در خورد گناه او انتقام میکنند و رحم نمیکنند از ترس فوت قانون».

اگر چه این کتاب از نظر دارا بودن اطلاعات عینی و دست اول از جامعه چین در نوع خود بینظیر است؛ اما نتوانست در آن موقع تحولی در شناخت و روابط دو کشور به وجود آورد. این نکته که چرا شاهان صفوی علیرغم دیپلماسی فعالی که در رابطه با کشورهای غربی از خود نشان دادند، هرگز در پی برقراری روابط سیاسی با امپراتوری چین بر نیامدند، میتواند موضوع مناسبی را برای تحقیق تشکیل دهد.

شاید درگیریهای مداوم شاهان صفوی در مرزهای غربی و شمال شرقی ایران مانع از آن شد که این سلسله - با آن که میتوانست اطلاعات دست اولی از جامعه چین به دست آورد - با این امپراتوری وسیع روابط نزدیکی برقرار نکند.

باید اضافه نمود که در نیمه دوم قرن 17م محمد زمان قمی نقاش مشهور ایرانی که در ایتالیا تحصیل نقاشی نموده و در دربار شاه جهان، پادشاه گورکانی هند اقامت داشت، کتاب تاریخ چین از رو-آکسو را که در سال 970ق(1562م) به چین سفر کرده بود، در ده فصل از لاتین به فارسی ترجمه نمود که ظاهرا در سال 1874م. در کلکته هند چاپ شده است.

نکاتی که در اشارات تاریخی مؤلف خطای نامه دیده میشود، از چندین نظر قابل تامل است.

1. بعد از چین خوا که 1465 به سلطنت رسید و 23 سال حکومت کرد خون چی به سال 1488 به مدت 18 سال خاقانی کرد و در سال 1506 چانگ دو یاجا آ در 15 سالگی بر تخت نشست.

2. حادثه اسارت چین خوا بدست مغولان و بازگشت او به پکن رسیده، چنانچه اشاره میکند، آن پسر خورشید طلعت ماه سیما که پدر او وفات کرده و این زمان پادشاه شده و موید تحقیقات کاله میباشد که سال 1506 میلادی را سال ورود مؤلف به خانبالغ میداند.

از سوی دیگر مسافر در فصل بهار در پکن بوده و مراسم نیایش را که در تقویم چینی روز گویو مینامند، دیده است. این روز معمولا در اواخر آوریل به تقویم میلادی سازگار میشود و خاقان سه روز روزه میگیرد و طی تشریفاتی در معبدآسمانی برای برکت یا متن و بهبود کشاورزی دعا میکند. خطایی شرح مفصل این مراسم را در ص 43 تحت عنوان خاقان چین از سرای هر سال بیرون آمدن، آورده است. و خود نیز در این مراسم حضور داشته که گوید: تعداد چهار هزار مردمان عادی بودند که در غایت بلندی و شجاعت و پهلوانی، خطاییان آنها بر ما عرصه میکردند و مفاخرت مینمودند.

خطایی در سال 1506 در بهار به خانبالغ آمده مراسم نیایش خاقان را در معبدآسمانی دیده است.

مؤلف خطای نامه در باب هشتم درباره زندانهای خطا شرح مبسوطی آورده و چون مدتها گرفتار بوده، به جزئیات آنها پرداخته است. در این باب دو بخش زندان به نام شین بو و کمیو اشاره کرده، مینویسد: در خانبالغ دو زندان است، یکی راشین بو گویند و یکی را کمیو و آن که عقوبت او سخت و بندهای او گران و زنده بر آمدن از آن جا نادرالوقوع است، کمیو گویند. و آن که شین بو گویند: بند و عقوبت او خفیفتر و بیشتر خلق از آن جا به سلامت زنده بر آیند.

با توجه به تحقیقات علمی درباره سازمانهای اداری و کشوری چین در سلسله یوان و مینگ چنین بر میآید که 6 سازمان عمده امور کشور را اداره میکردند و به قول مؤلف در بیرون سرای 6 میداند که ضبط 12 قسم ممالک خطای در دست ایشان است.

شین بو بخش اداری ناظر برسیل و آتش سوزی، دزدی و جنایت، دادگاه و محاکمات بود.

شن ژن یا چین ژن به حضرت محمد و گن جین؛ یعنی دین پاکیزه، به دین اسلام اطلاق میشود.

مردم چین اکنون به مسلمانان احترام خاص میگذارند و آنها را به پاکیزگی میستایند. فروشگاههای اسلامی همیشه مورد توجه مردم چین است. در چین بیش از 20 هزار مسجد و 17 میلیون مسلمان وجود دارد، صد مسجد در چین باستانی و قدیمی همه مشهورترند. در شهر پکن 56 مسجد وجود دارد که چهار مسجد قدیمیاند با نیوجه، دون سی، جین شینقا، هوخواشی، مسجد نیوجه از قدیمیترین آنها است و دو خاقان یا فغفور - بغپور - فرزند آسمان، با لباسهای مبدل بدین مسجد میرفتهاند.

نکتهای که درباره فعالیت مسلمانان در چنی قابل ذکر است. تأسیس یک امپراتوری مغولی جداگانه در چین همزمان با روی کار آمدن قوبیلای قا آن و ایجاد یک پایتخت جدید در پکن در سال 1263 بوده است.... و این مسلمان شدن خانهای مغولی در سال 1295 هر چند به امپراتوری جهانی مغول قوبیلای قاآن آخرین فرمانروای ظاهری آن بود خاتمه داد. خانهای مسلمان از تابعیت جانشین او که یی و کافر بود، سرباز زدند.

خطایی در بیان تبت و سگان تبت به ذکر افسانهای میپردازد. این بار هم قلندر از شنیدهها سخن گفته است، افسانهای که اصل تبتیها را بیان میکند، ساخته و پرداخته کسانی است که از دو وصلت تاریخ میان خاقانهای چین و شاهان توفن ناراضی بودند.

وضعیت کتاب

در ابتدای کتاب فهرست مندرجات آن قید شده و در انتهای کتاب فهرست لغات و اصطلاحات و مدنیات، اعلام جغرافیائی و اقوام و ادیان، اعلام تاریخی، اسماء کتب، همچنین شامل هفت پیوست به قرار زیر است:

1. پیوست قانوننامه چین و خطای یا ترجمه تاریخ نوادر چین ماچین به ترکی.

2. پیوست سفرنامه چین روزنامچه خواجه غیاثالدین نقاش ایلچی بایسنغر میرزا 822 - 825 هجری.

3. پیوست غرائب و عجائب خطای نوشته عبدالرزاق سمرقندی مؤلف مطلع سعدین و مجمع بحرین.

4. پیوست عجائب اللطائف ترجمه ترکی سفرنامه غیاثالدین نقاش.

5. پیوست سفرهای ایلچیان خطای از روی مطلع سعدین و مجمع بحرین.

6. پیوست جنگ چینی یا سفینه «پوسی» (سفرنامه خرداد 1359).

7. پیوست نام شهرهای چین در زبانهای فارسی و عربی.

همچنین فهرست نامهای کسان، جغرافیایی و واژهها در انتهای کتاب ذکر شده است.